Lekcja 1

Temat:Powtórzenie wiadomości o wypowiedzeniu złożonym.

Wypowiedzenie złożone współrzędnie.


Wypowiedzenie złożone współrzędnie
Zdania składowe są równorzędne, nie można zadać pytania od jednego do drugiego.

Typ	Wykres zdania	Spójniki	Uwagi
łączne	__ … __	i, oraz, ani, ni, a także, jak również (jeśli brak spójnika, stawiamy przecinek, który jest równoznaczny znaczeniowo ze spójnikiem „i”)	brak przecinka przed spójnikiem*
rozłączne	—< … >—	albo, lub, czy (=albo), bądź	brak przecinka przed spójnikiem*
przeciwstawne	—> … <—	ale, lecz, jednak, zaś, natomiast, a	przecinek przed spójnikiem
wynikowe	—> … >—	więc, toteż, zatem, dlatego	przecinek przed spójnikiem

*Przed spójnikami typowymi dla zdań łącznych i rozłącznych stawiamy przecinek,jeśli spójniki te się powtarzają i odnoszą się do współrzędnych wobec siebie członów zdania (wyrazów, zdań składowych).
Wypowiedzenie podrzędnie złożone

Wypowiedzenia złożone podrzędnie
Zdania składowe zawsze rozdzielane są przecinkiem, w miejscu którego można zadać pytanie. Zdanie składowe, od którego zadajemy pytanie, nazywamy zdaniem nadrzędnym.

Typ	Pytanie	Uwagi
podmiotowe	kto? co?	Często spotykane orzeczenia zdań nadrzędnych: mówi się, wydaje się, zdaje się, okazało się (co?)
orzecznikowe	kim (czym) jest? jaki jest?	Może się mylić ze zdaniem dopełnieniowym i przydawkowym!
przydawkowe	jaki? który?	Zdanie podrzędne często rozpoczyna się od słów: który (o którym, itp.), jaki.
dopełnieniowe	pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?	Może się mylić ze zdaniem podmiotowym (kto, co? - mianownik; kogo? co? - biernik).
okolicznikowe	gdzie? skąd? (ok. miejsca) jak? (ok. sposobu) kiedy? (czasu) po co? (ok. celu) dlaczego? (ok. przyczyny) pod jakiem warunkiem? (ok. warunku) mimo czego? (ok. przyzwolenia) jak bardzo? jak dużo? itp. (ok. stopnia i miary)
imiesłowowy równoważnik zdania	jak w zdaniach okolicznikowych	Rozpoznajemy po obecności imiesłowów przysłówkowych: - ąc (im. przysł. współczesne), - wszy, - łszy (im. przysł. uprzednie). W zdaniach tych podmiot zdania nadrzędnego i podrzędnego musi być ten sam.

ZADANIA

1. Określ typ zdań złożonych, a dowiesz się, kto jest autorem poniższych aforyzmów.

1	Bądź takim, abyś nie musiał czerwienić się przed samym sobą.		Zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym – Johann Peter Eckermann
2	Jesteśmy dobrzy dla drugich, aby się sobie więcej podobać.		Zdanie złożone z podrzędnym przydawkowym – Stefan Wyszyński
3	Kiedy bogowie chcą nas ukarać, spełniają nasze prośby.		Zdanie złożone z podrzędnym podmiotowym – Johann Gottfried Seume
4	Nie ma takiej krzywdy, której by nie można przebaczyć.		Zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny – Magdalena Samozwaniec
5	Można popełnić podłość, nie będąc łajdakiem.		Zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym celu – Adolf Dygasiński
6	Kto innych wokół siebie pomniejsza, nigdy nie będzie wielki.		Zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym czasu – Oscar Wilde
7	Człowiek winien studiować tylko to, do czego pcha go jego wewnętrzne pragnienie.		Zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym – Wiktor Hugo
8	Aby popełnić zbiorową nikczemność, ludzie nie potrzebują się narażać.		Wypowiedzenie złożone podrzędnie z imiesłowowym równoważnikiem zdania – Fiodor Dostojewski

2. Wstaw przecinki w poniższych zdaniach złożonych.

Gdzie diabeł nie może tam babę pośle.
Kto pod kim dołki kopie ten sam w nie wpada.
Jaki pan taki kram.
Jak sobie pościelesz tak się wyśpisz.

3. Dokończ poniższe wypowiedzenia tak, aby powstały zdania złożone podrzędnie z okolicznikowym:

• przyczyny
  Przeprowadziłem się do Warszawy......................................................................................
  ....................................................................................................................................
• celu
  Weszli do środka.............................................................................................................
  ....................................................................................................................................
• przyzwolenia
  Nie zapalił światła.............................................................................................................
  ....................................................................................................................................
• czasu
  Postanowili pójść na spacer...............................................................................................
  ....................................................................................................................................
• miejsca
  Jedź tam........................................................................................................................
  ....................................................................................................................................
• sposobu
  Mówiła tak......................................................................................................................
  ....................................................................................................................................
• warunku
  Dostaniesz promocję do następnej klasy..............................................................................
  ....................................................................................................................................

4. Narysuj wykresy wypowiedzeń złożonych i nazwij ich typy.

Niejeden wielki człowiek, stojąc przed zwierciadłem, zobaczy oszusta.
Zły to ptak, co własne gniazdo kala.
Kto się nie leni, temu się zieleni.

5. W podanych zdaniach złożonych podrzędnie oznacz człon nadrzędny ( N ) i podrzędny ( P).

a) Nie wiedzieli , że to będzie takie trudne.
…………… ………………..
b) Kupiłam sukienkę, która bardzo mi się podobała.
…………… ………………..
c) Chodźmy tam, gdzie rosną jabłonie.
…………… ………………..
d) Ponieważ padało, odłożyliśmy spacer do jutra.
…………… ………………..

Temat opracowane na podstawie:
1)podręcznik :"Gramatyka i stylistyka 3"
2)Język Polski
3)GWO (Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe)